در زمان گذشته گرم کردن خانه و پخت و پز و حمل و نقل چه تفاوت هایی با امروز دارد

درس هشت مطالعات ششم فعالیت 4

وسایل گرمابخش خانه های قدیم و جدید

کرسی

کرسی، چهار پایه بزرگی از چوب است که در زیر آن منقلی قرار دارد و لحاف بسیار بزرگی روی آن می نهند، تهرانی های قدیمی علاوه بر لحاف، جاجیم و چادر شب سفید را برای تزیین کرسی استفاده می کردند که به تناسب کوچکی و بزرگی کرسی مجمعه ای مسی برای قرار دادن چراغ یا سماور و مثل آن رویش گذاشته و اطرافش را با پشتی می آراستند.

معمولادر خانه های تهرانی ها یک کرسی دم دستی برای اهل خانواده و یک کرسی برای میهمانان در اتاق پذیرایی موجود بود که هنگام بیداری پاها را در زیرش می گذاشتند و به پشتی ها تکیه می دادند و موقع خواب متکا می گذاشتند و می خوابیدند. تشک پای کرسی کوتاه تر اما پهن تر از تشک خواب دوخته می شد، در اندازه ای که فقط پایه و پهنای کرسی را اندازه شود.

منقل

منقل که برای گرم کردن کرسی از آن استفاده می شد خاکستر الک شده در آن می ریختند و روی آنکه وسطش بود، گود می کردند و خاک زغال را درون آن ریخته و آتش زغال را باد می زدند تا جایی که آتش به خاکستر زغال می رسید و به صورت ملایم با کفگیر رویش خاکستر می پوشانیدند و خاکسترهای اطراف را دور می کردند. منقل را یک ساعتی در فضای آزاد می گذاشتند تا بوی زغالش از بین برود، سپس در زیر کرسی قرار می دادند و هر چند ساعت یک بار لایه ای از رویش پس زده و آتش آن را تند می کردند.

چاله کرسی

بعد از منقل، از وسیله ای به نام چاله کرسی استفاده می کردند که ساخته شده از حلبی یا آهن ورق یا مفرق به اشکال گرد و هشت ترک بود که برای گرم کردن کرسی از آن استفاده می کردند.

وجه تسمیه آن به چاله کرسی، به دلیل چاله ای بود که وسط اتاق کنده شده بود و دورش را گچ کشیده بودند که آتش را درست کرده و کرسی را رویش برمی گرداندند. اصطلاح «برمی گرداندند»هم از آن جهت بود که موقع آتش کردن لازم بود تا کرسی را از روی زمین برگردانده که دسترسی به چاله کرسی آسان تر شود.

معمولاچاله کرسی را خانواده های فقیر درست می کردند تا پول برای منقل ندهند و حتی برای غذا درست کردن از چاله کرسی استفاده می کردند.

هیزم

از دیگر وسیله هایی که تهرانی ها با آن خود را گرم می کردند، هیزم بود که علاوه بر اجاق و پخت و پز برای گرم کردن آب حمام ها و پخت نانوایی های تافتونی، لواشی و مانند آن مورد استفاده قرار می گرفت.

قیمت هر خروار هیزم جنگلی سه تا پنج قران بود که الاغ هایی بودند که هیزم ها را حمل می کردند و هیزم شکن ها با تبری که روی دوش شان بود به دور کوچه و گذرها می گشتند و فریاد می کشیدند و هیزم می فروختند. هیزم شکنی هم مانند قصاب های نذری که پوست و روده و تکه ای از گوشت علاوه بر اجرت با خود می بردند، آنان نیز علاوه بر مزد، بزرگ ترین تکه هیزم که از تنه درخت بود، به نام زیرتبری اختیار کرده و با خود می بردند.

این وسایل جای کمتری اشغال می کردند و با گرم کردن تمام فضای خانه، زندگی را برای اهل منزل بسیار آسان تر کردند و به این ترتیب کرسی با تمام لذتی که داشت، کم کم برچیده شد. لحاف های بزرگ آن به لحاف های کوچک تر تقسیم شد و چهارپایه و میز کرسی به استفاده دیگری رسید یا فروخته شد و خلاصه آثار وجود کرسی از خانه ها رخت بربست.

در همان زمان که کرسی برای خود رونقی داشت، برخی از مردم از بخاری های هیزمی نیز استفاده می کردند بخاری های حلبی که محتوای سوخت آن را هیزم و شاخ و برگ های درختان تشکیل می داد. این بخاری با آن گرمای مطبوع و دلنشین خود یک مشکل اساسی داشت و این که با تمام شدن سوخت یکباره فضای اتاق سرد می شد

در همان زمان که کرسی برای خود رونقی داشت، برخی از مردم از بخاری های هیزمی نیز استفاده می کردند بخاری های حلبی که محتوای سوخت آن را هیزم و شاخ و برگ های درختان تشکیل می داد. این بخاری با آن گرمای مطبوع و دلنشین خود یک مشکل اساسی داشت و این که با تمام شدن سوخت یکباره فضای اتاق سرد می شد، به همین خاطر صاحبان خانه مجبور بودند مرتب هیزم بخاری را که خیلی سریع سوخت آن تمام می شد، چک کنند، این مساله به هنگام خواب و در نیمه های شب سخت تر بود، چرا که پدر یا مادر خانه باید نیمه های شب چند بار از خواب بلند می شدند و هیزم داخل بخاری قرار می دادند. این بخاری ها در حال حاضر در برخی روستا های کشور مورد استفاده قرار می گیرد و منازل روستاییان را گرم می کند. اگر چه امروزه تهیه سوخت برای شوفاژ و شومینه وقتی را از مردم نمی گیرد و فقط کافی است با پرداخت صورت حساب قبض گاز و برق هزینه سوخت را تامین کرد، در آن زمان برای تهیه سوخت بخاری های هیزمی پدر خانه مجبور بود که قبل از شروع سرما چند روزی را در جنگل ها برای تهیه هیزم سپری کند و با خرد کردن آنها و قرار دادنشان در مکانی محفو1 سوخت یک سال خود را تامین کند.

بخاری های نفتی نیز هرچند تا اندازه ای کار را راحت تر کرده بود، ولی نسبت به امروزه برای خود سختی هایی نیز به همراه داشت. نفت این بخاری ها باید قبل از فصل سرما تهیه و در مخازنی که برای این کار تدارک دیده شده بود، ذخیره می شد و اهل خانه نیز باید چند بار در روز، مخزن بخاری را از نفت پر می کردند.

 

امروزه از وسایل بخاری گازی ، پکیج استفاده می شود.

برای حمل و نقل هم از اسب و چاپار و گاری استفاده میشده که امروزه از ماشین ، موتور ، هواپیما و قطار و ... استفاده میشود.

در زمان های قدیم این همه وسایل برقی مثل ظرفشوی، لباس شویی ، اتو و سشوار نبوده و طوری هم نبوده است که کار مردم لنگ باشد !

امروزه زیاد از وسایل برقی استفاده می شود که می توان گفت نیمی از آن ها بیخودی است .